EMAGAZINE: Luật Kinh doanh bảo hiểm sửa đổi và động lực tăng trưởng mới

Sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 không chỉ là bước đi tất yếu để khắc phục bất cập thị trường mà còn nhằm hiện thực hóa nghị quyết lớn, kiến tạo niềm tin và động lực phát triển bền vững.

Trong những năm qua, thị trường bảo hiểm Việt Nam trải qua không ít biến động, đặc biệt là khủng hoảng niềm tin của người tiêu dùng trước các vụ việc tranh chấp bồi thường, những "lùm xùm" liên quan đến hoạt động ép buộc ký hợp đồng bảo hiểm qua kênh ngân hàng. Trước thực trạng đó, nhiều chuyên gia khẳng định sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm là nhiệm vụ cấp thiết, không chỉ để giải quyết bất cập hiện tại mà còn nhằm xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc cho sự phát triển lâu dài của ngành.

Ông Ngô Vĩnh Bạch Dương - Chuyên gia kinh tế, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật (Viện Nhà nước và pháp luật) nhấn mạnh, sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm 2022 cần đảm bảo được hai mục tiêu kép: Bảo vệ người tiêu dùng một cách thực chất thông qua thiết kế thể chế hiệu quả, đồng thời giảm gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp bảo hiểm nhưng vẫn đảm bảo an toàn hệ thống.

“Nếu tiếp tục sửa luật theo hướng “vá săm xe”, chắp vá từng sự vụ, thủng đâu vá đó, thì luật sẽ luôn phải điều chỉnh mà vẫn không giảm được bất định cho thị trường. Vì vậy, điều quan trọng là phải thoát ly khỏi các vấn đề rời rạc, tiếp cận hệ thống và đưa ra giải pháp mang tính tổng thể”, ông Dương phân tích.

Cách tiếp cận này, theo ông Dương, phải được xây dựng theo cấu trúc mục tiêu - nguyên tắc - công cụ. Ở tầng mục tiêu, luật cần xác lập rõ đích đến là giảm gánh nặng tuân thủ đo lường được cho doanh nghiệp theo tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW và bảo vệ người tiêu dùng thực chất, có thể kiểm chứng theo tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW. Ở tầng nguyên tắc, luật hóa các khái niệm cốt lõi như quản lý theo rủi ro, tính tương xứng, minh bạch dữ liệu và trách nhiệm giải trình. Ở tầng công cụ, luật phải chỉ rõ các “đường ray” như ORSA/RBC, chuẩn mực bán hàng công bằng, cơ chế dữ liệu mở và cơ chế giải quyết tranh chấp rẻ - nhanh.

Ông Dương cũng đề nghị, về quyền lợi người tiêu dùng, luật cần quy định trực tiếp nghĩa vụ minh bạch và bán hàng “đúng - hợp lý”. Mọi hợp đồng phải kèm bảng tóm tắt thông tin sản phẩm ngắn gọn, nêu rõ quyền lợi, loại trừ, chi phí và nghĩa vụ kê khai. Với các sản phẩm phức tạp, cần áp dụng công nghệ ghi âm, ghi hình tư vấn để tạo chứng cứ khách quan, tăng hiệu lực thực thi. Luật không cấm bancassurance nhưng phải cấm ép buộc hoặc gắn điều kiện với sản phẩm không bắt buộc, đồng thời thiết lập trách nhiệm liên đới của ngân hàng khi để xảy ra tư vấn sai. Một điểm quan trọng khác là luật cần khẳng định quyền “cân nhắc” tối thiểu 21 ngày với hợp đồng dài hạn, quy định này sẽ chấm dứt tranh cãi ở tầng dưới luật.

Đối với giám sát rủi ro và an toàn hệ thống, ông Dương cho rằng cần chuyển hẳn từ cơ chế “xin - cho” sang “đăng ký - thông báo” với các sản phẩm rủi ro thấp hoặc chuẩn hóa, nhường chỗ cho cơ chế hậu kiểm dựa trên dữ liệu. Luật cũng cần luật hóa yêu cầu ORSA và lộ trình RBC, buộc doanh nghiệp phải chứng minh sức chịu đựng rủi ro của mình, trong khi cơ quan quản lý có nền tảng giám sát nhất quán, tương thích với khung của Hiệp hội Giám sát Bảo hiểm quốc tế (IAIS).

Đặc biệt, khái niệm “tương xứng” (proportionality) phải được quán triệt trong thiết kế luật. Cơ chế cấp phép theo bậc có thể tạo điều kiện cho doanh nghiệp bảo hiểm số, tổ chức tương hỗ hay vi mô được thừa nhận, qua đó mở rộng độ bao phủ dịch vụ nhưng không đánh đổi an toàn hệ thống. Đây chính là điểm then chốt, gắn với tinh thần các nghị quyết của Đảng về cải cách pháp luật và phát triển khu vực tư nhân.

Việc sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm không chỉ để giải quyết các vấn đề nội tại của thị trường mà còn gắn liền với yêu cầu hiện thực hóa các nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị, như: Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học - công nghệ, Nghị quyết số 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế, Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển khu vực tư nhân chính là những trụ cột thể chế, tạo động lực cho sự phát triển bền vững trong thời kỳ mới”.

Trong đó, công nghệ số và dữ liệu được xem là động lực quan trọng. Theo đó, Luật cần công nhận đầy đủ giá trị pháp lý của hợp đồng điện tử, eKYC, chữ ký số, e-policy, coi lưu trữ điện tử có giá trị ngang với bản giấy. Điều này vừa đơn giản hóa quy trình, vừa giảm chi phí vận hành, đồng thời đặt nền tảng cho Open Insurance, với nghĩa vụ kết nối API tiêu chuẩn và quyền dữ liệu của khách hàng như quyền truy cập, đính chính, di chuyển. Đặc biệt, trong bối cảnh doanh nghiệp bảo hiểm ngày càng ứng dụng AI vào định phí hoặc thẩm định, khách hàng cần có quyền được giải thích tối thiểu để tránh thiên vị và tăng khả năng kiểm soát.

Ông Dương cũng đề xuất đưa vào luật điều khoản về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (regulatory sandbox). Đây sẽ là công cụ khuyến khích đổi mới sáng tạo trong ngành, cho phép thử nghiệm các giải pháp như AI chống gian lận, telematics trong bảo hiểm xe cơ giới, hay bảo hiểm chỉ số thời tiết cho nông nghiệp. Cách tiếp cận này “bật đèn xanh” cho công nghệ nhưng vẫn đặt trong hành lang an toàn, nuôi dưỡng doanh nghiệp trong nước phát triển và tạo ra sản phẩm, mô hình kinh doanh mới. Ở tầm cao hơn, luật có thể mở cơ chế khung cho các công cụ chuyển giao rủi ro sang thị trường vốn, chẳng hạn chứng khoán liên kết bảo hiểm (ILS).

Về cơ chế thực thi, luật nên yêu cầu công bố định kỳ bộ chỉ số dịch vụ theo doanh nghiệp và kênh bán, bao gồm tỷ lệ khiếu nại, tỷ lệ hủy trong thời gian cân nhắc, mức duy trì hợp đồng, tỷ lệ bồi thường và tỷ lệ giải quyết đúng hạn. Những chỉ số này sẽ tăng tính minh bạch, tạo cạnh tranh lành mạnh và giúp cơ quan quản lý ưu tiên nguồn lực giám sát rủi ro thay vì kiểm tra tràn lan.

Song song đó, ngoài tòa án và trọng tài thương mại, cần có cơ chế trọng tài bảo hiểm để hòa giải, xử lý tranh chấp nhanh với chi phí thấp. Quyết định của trọng tài bảo hiểm nên trở thành căn cứ áp dụng các biện pháp khắc phục như hoàn trả phí, điều chỉnh hợp đồng hoặc đình chỉ kênh phân phối vi phạm.

“Khi phần ‘kiến trúc’ được đặt chắc ở cấp luật, tầng kỹ thuật có thể linh hoạt thích ứng mà không phá vỡ khung. Thị trường sẽ giảm bất định, doanh nghiệp giảm chi phí tuân thủ, người tiêu dùng được bảo vệ thực chất - đúng với tinh thần bốn trụ cột nghị quyết đã đặt ra”, ông Dương nhấn mạnh.

Ở góc nhìn khác, ông Phan Quốc Tuấn - CEO Viện Phát triển Nguồn nhân lực Bảo hiểm cho rằng, lần sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm này còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc mở rộng cơ hội thị trường, nâng cao tính cạnh tranh và thu hút đầu tư mới.

“Sửa đổi lần này nhằm hiện thực hóa các nghị quyết của Bộ Chính trị, Quốc hội và Chính phủ về phát triển kinh tế tư nhân, đồng bộ hệ thống pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Do đó, nội dung sửa đổi tập trung vào việc cắt bỏ các điều kiện kinh doanh không cần thiết, nới lỏng quy định quản lý chuyên môn và đặc biệt là bỏ quy định cơ quan quản lý trực tiếp thanh tra doanh nghiệp bảo hiểm”, ông Tuấn nhận định.

Theo ông Tuấn, quan điểm làm luật này sẽ tạo cơ hội cho sự tham gia của nhiều doanh nghiệp mới, đặc biệt là các công ty môi giới bảo hiểm có vốn đầu tư nước ngoài. Họ có thể tận dụng mô hình kinh doanh và công nghệ sẵn có để thâm nhập thị trường, nhất là trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ - vốn còn nhiều dư địa phát triển.

Không chỉ vậy, ông dự báo các tập đoàn đa ngành cũng sẽ gia nhập thị trường bảo hiểm, tận dụng nền tảng dữ liệu khách hàng từ hoạt động kinh doanh chính để phân phối sản phẩm. Đây sẽ là động lực giúp thị trường bảo hiểm phát triển nhanh hơn so với tốc độ hiện tại.

“Với các cải cách lần này, ngành bảo hiểm hoàn toàn có khả năng đạt mục tiêu 18% dân số có bảo hiểm nhân thọ vào năm 2030, đúng như định hướng phát triển thị trường bảo hiểm mà Thủ tướng Chính phủ đã đề ra”, ông Tuấn nhấn mạnh.

19:09 29/09/2025