Theo tính toán của World Bank, để thực hiện cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050, Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD cho giai đoạn đến năm 2040, tương đương 20 tỷ USD mỗi năm. Đây là thách thức lớn, khi nguồn lực ngân sách còn hạn chế, đòi hỏi sự tham gia mạnh mẽ của khu vực tư nhân. Trong bối cảnh đó, trái phiếu xanh nổi lên như một kênh huy động vốn dài hạn then chốt, gắn kết giữa mục tiêu phát triển kinh tế và trách nhiệm môi trường.
Thị trường trái phiếu xanh thế giới đang tăng trưởng mạnh. Nếu năm 2021, giá trị phát hành đạt 571,4 tỷ USD, thì đến năm 2023 đã vượt 1.000 tỷ USD. Dự báo năm 2025, con số này có thể đạt tới 5.000 tỷ USD; và để hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050, toàn cầu cần thêm khoảng 9.000 tỷ USD vốn đầu tư xanh. Xu thế này cho thấy dòng vốn bền vững đang trở thành lựa chọn ưu tiên của cả nhà phát hành lẫn nhà đầu tư.
Trái phiếu xanh được phát hành nhằm huy động vốn cho các dự án thân thiện với môi trường như: Năng lượng tái tạo, lưới điện thông minh, xử lý nước, giao thông công cộng, công nghệ giảm phát thải.
Tại Việt Nam, công cụ tài chính này dù mới xuất hiện, nhưng đã ghi nhận những bước khởi sắc. Số liệu từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho thấy, từ năm 2021 đến nay, hơn 1,4 tỷ USD trái phiếu xanh đã được phát hành, với sự tham gia của cả khu vực công và tư. Nhiều đơn vị tiên phong có thể kể đến như: UBND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước TP. Hồ Chí Minh, EVNFinance, BIDV, Vietcombank, HDBank, Techcombank, cùng một số doanh nghiệp năng lượng, nước sạch và nông nghiệp.
Thực tế, trái phiếu xanh mang lại nhiều giá trị cộng hưởng. Với nhà đầu tư, đây là công cụ giúp đa dạng hóa danh mục, đảm bảo lợi suất cạnh tranh, gia tăng minh bạch, đồng thời tạo giá trị xã hội và môi trường. Còn với doanh nghiệp phát hành, trái phiếu xanh giúp tiếp cận nguồn vốn mới, xây dựng hình ảnh bền vững, đa dạng hóa tệp nhà đầu tư và góp phần tạo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.
Với đặc tính kỳ hạn dài, loại hình trái phiếu này đặc biệt phù hợp để tài trợ cho các dự án hạ tầng quy mô lớn, cần nguồn vốn ổn định và thời gian thu hồi dài hạn. Đồng thời, trái phiếu xanh cũng có sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư quốc tế và các quỹ bền vững quan tâm đến tiêu chí ESG, qua đó mở rộng cơ hội huy động vốn cho các doanh nghiệp và tổ chức phát hành. Không chỉ vậy, khi được triển khai trong khuôn khổ pháp lý minh bạch, trái phiếu xanh còn phát huy vai trò như một công cụ chính sách quan trọng, góp phần chuẩn hóa dự án, nâng cao tính minh bạch thông tin và tạo chuẩn mực mới cho đầu tư xanh, phù hợp với mục tiêu Net Zero.
Mặc dù đã có những bước tiến nhất định, thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức, trước hết là sự thiếu vắng một khung tiêu chuẩn xanh nội địa rõ ràng. Hiện nay, phần lớn các tổ chức vẫn phải tham chiếu tiêu chuẩn quốc tế, trong khi việc chưa có tiêu chí “green credit” trong nước gây khó khăn cho việc đánh giá, so sánh và lựa chọn dự án. Do đó, việc sớm hoàn thiện khung pháp lý, ban hành tiêu chí phân loại dự án xanh và thiết lập cơ chế kiểm định độc lập là hết sức cần thiết.
Một thách thức khác đến từ yêu cầu minh bạch và báo cáo. Việc phát hành trái phiếu xanh đòi hỏi doanh nghiệp phải có báo cáo định kỳ về sử dụng vốn cũng như đo lường tác động môi trường. Điều này đặt ra yêu cầu nâng cao năng lực giám sát, quản trị và báo cáo ESG. Bên cạnh đó, chi phí và rủi ro chuyển đổi cũng là vấn đề lớn, đặc biệt đối với các ngành phát thải khó giảm như thép, xi măng, hóa chất - vốn cần lộ trình tài chính cụ thể và dài hạn để có thể thu hút nguồn vốn xanh.
Để thúc đẩy vai trò của trái phiếu xanh trong tiến trình đạt Net Zero, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, đó là cần hoàn thiện khung pháp lý và tiêu chí xanh trong nước; đồng thời kết nối với chuẩn mực quốc tế nhằm tạo niềm tin cho nhà đầu tư. Song song với đó, việc phát triển hệ sinh thái xác minh độc lập, bao gồm đánh giá của bên thứ hai, hoạt động kiểm định và hệ thống xếp hạng trong nước, sẽ giúp chuẩn hóa thị trường và giảm rủi ro “greenwashing”.
Ngoài ra, cần khuyến khích mô hình hợp tác công - tư, trong đó Nhà nước có thể phát hành trái phiếu xanh công hoặc bảo lãnh một phần rủi ro để thu hút vốn tư nhân cho các dự án hạ tầng trọng điểm. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng cần được hỗ trợ nâng cao năng lực báo cáo ESG; đồng thời phải minh bạch hơn về việc sử dụng vốn và kết quả môi trường.
Và, cuối cùng, việc đa dạng hóa các công cụ tài chính xanh, chẳng hạn như khoản vay xanh, trái phiếu gắn với phát triển bền vững hay các công cụ chuyển đổi cho ngành khó giảm phát thải, sẽ góp phần tạo nên thị trường tài chính xanh năng động, hiệu quả và bền vững hơn.
