Trục lợi chính sách vẫn tiếp diễn
Một trong những sai phạm phổ biến nhất là tình trạng “trục lợi chính sách”, khi một số cá nhân cố tình khai báo không trung thực về thu nhập, tài sản hoặc hoàn cảnh gia đình để đủ điều kiện hưởng ưu đãi. Việc này làm cho nhiều người thực sự khó khăn mất cơ hội sở hữu nhà ở xã hội, đồng thời tạo ra môi trường thiếu minh bạch, giảm niềm tin của xã hội đối với hệ thống xét duyệt.
Ngoài ra, một số trường hợp được duyệt mua hoặc thuê nhà ở xã hội nhưng không sử dụng đúng mục đích mà cho thuê lại, thậm chí bán chênh giá trái quy định. Hành vi này không chỉ vi phạm pháp luật mà còn tạo nên thị trường ngầm, đẩy giá nhà ở xã hội vượt ngoài tầm kiểm soát. Hệ quả là chính sách nhân văn bị biến tướng thành công cụ trục lợi của một bộ phận nhỏ.
Trong khi đó, ở góc độ quản lý, một số đơn vị chủ đầu tư hoặc cơ quan địa phương có dấu hiệu buông lỏng giám sát. Có nơi chưa thực hiện đầy đủ việc thẩm định hồ sơ, xác minh thông tin hoặc kiểm tra tình trạng sử dụng sau khi người dân nhận nhà. Sự thiếu trách nhiệm này tạo kẽ hở cho các hành vi vi phạm, khiến quy trình xét duyệt trở nên hình thức và dễ bị lợi dụng.
Liên quan đến tình trạng này, mới đây tại phiên họp thứ ba của Ban Chỉ đạo Trung ương về chính sách nhà ở và thị trường bất động sản, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu các bộ, các ngành có liên quan, và đặc biệt là các địa phương phải kiểm soát chặt chẽ vấn đề này, đặc biệt là Bộ Công an phải chỉ đạo các lực lượng nắm thêm tình hình, vào cuộc xử lý ngay các đối tượng vi phạm pháp luật, phòng chống tiêu cực, không để làm méo mó một chính sách rất nhân văn của Đảng, Nhà nước.
Thủ tướng đề nghị Bộ Xây dựng báo cáo, các bộ, ngành, địa phương rà soát, kiểm điểm lại việc thực hiện những nhiệm vụ đã giao, nêu rõ những gì đã làm được; những gì còn chậm thực thi; làm rõ trách nhiệm, nhất là với người đứng đầu về những việc còn chậm, chưa hoàn thành; những gì còn vướng mắc, giải pháp trọng tâm để tháo gỡ.
Cần tăng sức răn đe trước hành vi trục lợi
Trước thực trạng trục lợi ngày càng tinh vi trong lĩnh vực nhà ở xã hội, Bộ Xây dựng đã đưa ra dự thảo Nghị định mới nhằm siết chặt quản lý và nâng mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm. Nhiều trường hợp lợi dụng chính sách để mua bán suất, cho thuê trái phép hoặc sử dụng sai mục đích đã gây bức xúc trong dư luận. Những sai phạm này làm méo mó bản chất hỗ trợ người thu nhập thấp, vì vậy dự thảo đã thu hút sự quan tâm lớn.
Trong dự thảo, một số hành vi vi phạm phổ biến được đề xuất mức phạt từ 80 đến 120 triệu đồng, bao gồm: không sử dụng nhà ở xã hội vào mục đích để ở thực sự, tự ý bán lại, thu tiền ứng trước không đúng quy định hoặc cho thuê sai phép. Đây đều là các hành vi xuất hiện nhiều tại các đô thị lớn, nơi giá nhà ở xã hội và nhà thương mại chênh lệch mạnh, tạo điều kiện cho việc trục lợi nếu không được kiểm soát nghiêm ngặt.
Dự thảo cũng quy định mức phạt từ 120 đến 160 triệu đồng đối với hành vi bán, cho thuê hoặc cho thuê mua nhà ở xã hội sai đối tượng hoặc sai điều kiện. Mục tiêu của quy định này là ngăn hiện tượng đẩy nhà ở xã hội vào tay người không thuộc diện được thụ hưởng, làm sai lệch chính sách an sinh. Tuy vậy, nhiều chuyên gia nhận định các mức phạt này vẫn chưa đủ mạnh so với lợi ích bất chính mà người vi phạm có thể thu được.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Duy Phương - Giám đốc quỹ DG Capital cho rằng, mức phạt tối đa 120 triệu đồng là quá thấp nếu so sánh với khoản lợi nhuận lên đến vài tỉ đồng khi chuyển nhượng nhà ở xã hội trái phép. Ông phân tích rằng trong bối cảnh nguồn cung nhà ở giá rẻ ngày càng khan hiếm, giá nhà ở xã hội trên thị trường không chính thức bị đẩy lên rất cao, khiến mức phạt hiện tại gần như không có tác dụng răn đe.
Ngay cả đối với việc cho thuê lại, theo ông Phương, khoản thu nhập mang lại cũng đủ khiến người vi phạm chấp nhận rủi ro. Vì vậy, cần có thêm chế tài bổ sung như cấm đăng ký mua nhà ở xã hội trong tương lai hoặc buộc hoàn trả toàn bộ lợi nhuận bất hợp pháp. Nếu chỉ phạt tiền theo mức cố định, người vi phạm có thể coi đó là chi phí phải trả, từ đó tiếp tục hành vi trục lợi.
Luật sư Nguyễn Đăng Tư thuộc Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh cũng đồng ý rằng các mức xử phạt hiện tại chưa tương xứng với giá trị thị trường và mức độ vi phạm. Ông nhấn mạnh rằng chính sách nhà ở xã hội mang tính nhân văn sâu sắc, vì vậy cần được bảo vệ bằng chế tài chặt chẽ hơn. Một giải pháp là áp dụng mức phạt gấp nhiều lần khoản lợi nhuận chênh lệch, đồng thời buộc người vi phạm nộp lại toàn bộ lợi ích bất chính hoặc bị thu hồi căn hộ.
Đặc biệt, đối với hành vi chuyển nhượng nhà ở xã hội trái phép, luật sư Nguyễn Đăng Tư cho rằng cần thu hồi căn hộ và phân bổ lại cho người có nhu cầu thực sự. Với các vụ vi phạm mang tính tổ chức, đầu cơ nhiều căn hộ hoặc cố ý trục lợi, mức phạt có thể nâng lên đến 1 tỷ đồng, kèm theo biện pháp cưỡng chế và cấm tham gia chương trình nhà ở xã hội trong tương lai. Chỉ với chế tài mạnh mẽ, chính sách mới được bảo vệ đúng mục tiêu hỗ trợ người thu nhập thấp.
